In één van de leerboeken die ik voorgeschreven kreeg op de lerarenopleiding stond een plaatje dat me altijd is bijgebleven. Het menselijk hoofd was afgebeeld als een ladekast. In elk laadje paste een stukje kennis. De uitdaging was om de ladekast te vullen en opgeruimd te houden. ‘Vergeten’ zo zei het leerboek, kwam niet omdat kaboutertjes een laadje leeggehaald hadden, maar omdat je niet meer wist welk laadje je ook al weer moest hebben. Deze manier om het geheugen te zien, was, zo verzekerde de schrijver me, zeker niet de enige, maar in sommige situaties zou ze van pas kunnen komen.

Het zou kunnen dat ik in de vorige paragraaf precies heb opgeschreven hoe jij op dit moment over kennis denkt. Als iets dat je kan ‘opslaan’ en ‘ophalen’, zoals dat ook op een harde schijf van een computer gaat. Met sommige kennis gaat het misschien ook zo. Een telefoonnummer bijvoorbeeld, of de naam van je nieuwe collega: die probeer je op te slaan en terug te halen wanneer je ze nodig hebt. Maar het is de vraag of dit de manier is om alle kennis te begrijpen of dat deze voorbeelden eerder de uitzondering dan de regel vormen. Is mijn gevoel voor rechtvaardigheid opgebouwd uit opgeslagen feiten? Of mijn muzieksmaak? Begrijp ik de wetten van Newton omdat ik veel voorbeelden heb onthouden, of speelt er iets meer?

Het antwoord is volmondig ‘ja’. Er speelt een heleboel meer. De ‘brein als ladenkast’ metafoor zit diep in onze taal over leren en voelt dus heel natuurlijk aan, maar als je er echt over na gaat denken kom je er niet zo ver mee. Één groep wetenschappers die dit al snel ontdekte waren onderzoekers die aan kunstmatige intelligentie werkten. Zij probeerden denkende systemen te maken door er veel kennis in te stoppen, maar stuitten op het probleem dat om heel eenvoudige zinnetjes te kunnen begrijpen enorm veel achtergrondkennis nodig is. Je moet om deze tekst te kunnen lezen, om maar een voorbeeld te noemen, nogal wat laadjes open schuiven (denk miljoenen) en de vraag hoe een mens dit voor elkaar krijgt dringt zich dan op, natuurlijk.

Een ander probleem met de kennis als ladekastmetafoor is dat deze slecht past op hoe ons brein gebouwd is. Ons brein is een netwerk. De cellen (neuronen) van het brein hebben verbindingen met andere cellen in het brein. We weten eigenlijk vrij weinig van hoe deze ‘hardware’ er in slaagt iets ingewikkeld als het menselijk denken en het bewustzijn mogelijk te maken, maar we weten dat de verbindingen steker en zwakker kunnen worden en dat deze sterktes veranderen als we iets leren. Het idee dat kennis bestaat uit ‘associaties’ in plaats van uit ‘feiten’ dringt zich dan op, maar dit hoeft natuurlijk niet zo te zijn. Het kan best zijn dat een opslagsysteem zoals een harde schijf gebouwd is op de netwerk infrastructuur van het brein. Neurowetenschappers, die als geen ander het idee van het brein als netwerk zouden moeten kunnen bevatten lijken soms ook erg bevangen door de laadjes metafoor. Ze zijn vaak op zoek naar een specifieke plaats in het brein voor een menselijke vaardigheid zoals bewegingsherkenning of gezichtsherkenning. Alsof het lokaliseren van dit soort plekken het geheim van kennis kan ontrafelen.

Zijn er alternatieven voor de ladenkast metafoor? Waarschijnlijk wel en ik zal daar ook nog wel over schrijven, maar nu wil ik het even laten bij de stelling dat de ladenkast metafoor niet voldoet. Het is misschien wat onaardig om een blogje te schrijven over hoe we kennis niet moeten begrijpen zonder echt een alternatief te bieden en toch denk ik dat het loslaten van de ladekast metafoor een belangrijke stap is op weg naar een beter begrip van hoe leren en kennisproductie werkt. Dit is in ieder geval wat Carl Bereiter in zijn boek ‘Education and Mind in the Knowledge Age’’ probeert te doen. Hij laat zien dat we de ladekasten niet nodig hebben om de belangrijkste aspecten van het leren te begrijpen en dat ze vaak in de weg staan om meer subtiele kennisvormen zoals het ontwikkelen van smaak en intuïtie een plekje te geven in ons onderwijs. En laten we wel wezen, deze subtielere vormen van kennis hebben we hard nodig.

Meer lezen?

In mijn blogje over basiskennis ga ik in op de vraag welke kennis echt basiskennis is.

In mijn blogje “metaforen voor het leven” ga ik in op het belang van metaforen (zoals de ladenkast metafoor) voor ons denken.

Het boek van Carl Bereiter “Education and Mind in the Knowledge Age” is wat mij betreft een aanrader.