Is het wel slim om computers overal over mee te laten denken? 

Ik stel de vraag natuurlijk omdat artificiele intelligentie (A.I.) een enorme hype is. Meestal gaan hypes ongemerkt weer voorbij, maar met A.I. zou dat wel eens anders kunnen zijn. We delegeren steeds meer beslissingen aan computers: A.I helpt doctoren met het stellen van diagnoses, rechters met het vaststellen van de strafmaat, banken met het maken van beslissingen over leningen en verzekeringen. Die denkondersteuning dient doelen uit het boekje van bedrijfsconsultants: we gebruiken slimme technologie om een kwaliteitsimpuls te geven en een efficiëntieslag te maken – en meer van dat soort dingen. Ik geloof ook wel dat dat werkt. Vaak zal het lukken om beslissingen met A.I. gemakkelijker te maken.

De vraag is alleen wel hoe het allemaal optelt. In een samenleving zijn beslissingen nogal belangrijke dingen. Ons bestaan hangt van beslissingen aan elkaar. Is het verstandig om die vervolgens één voor één, met de beste intenties, uit te besteden aan een computer? 

We hebben natuurlijk wel eerder technologie ontworpen om ons denken te ondersteunen. Als we even met zevenmijlslaarzen door de porseleinkast van de geschiedenis stampen, dan speelde de vraag of het verstandig was om het denken aan technologie uit te besteden al wel vaker. We vroegen het ons ook al af bij de uitvinding van de getallen, het schrift, de rekenliniaal, telecommunicatie, de rekenmachine, de computer en het internet. Al deze technologieën hebben de samenleving ingrijpend veranderd, maar maar weinig mensen zullen zeggen dat het achteraf gezien onverstandig was om ze in gebruik te nemen. Er is dus op zichzelf niets tegen brein-ondersteunende technologie. Waarom zou het voor A.I. anders zijn?

Één belangrijk verschil zit hem in de manier waarop A.I. beslissingen neemt. Zij doet dat door te leren van menselijke beslissingen. Het Amerikaanse bedrijf Amazon gebruikte A.I om ze te helpen sollicitanten te selecteren. Op basis van gegevens van mensen die eerder bij het bedrijf solliciteerden, berekende een computer hoe kansrijk het was dat een nieuwe sollicitant zou worden aangenomen. Er ontstond een relletje toen dat selectie algoritme een sterke voorkeur bleek te hebben voor mannelijke kandidaten. Het algoritme had allerlei dingen uit het menselijke beslissingsproces overgenomen, inclusief het seksisme dat binnen dit bedrijf gangbaar was.

Het verhaal leert ons dat A.I. conservatieve technologie is. Het is niet toevallig zo dat het Amazon algoritme het seksisme van de medewerkers reproduceerde, het is in de regel zo dat deze technologie de manier waarop beslissingen in het verleden genomen zijn, herhaalt. Dat is het hele idee. A.I. leert van de beslissingen van het verleden om de beslissingen van nu te kunnen ondersteunen. Deze verknoping van de technologie aan het menselijk handelen is wezenlijk anders dan andere technologieën in het rijtje erboven. Rekenmachines zijn als technologie veel neutraler. Waar de rekenmachine denkkracht vrij kan maken om nieuwe ideeën te bedenken, bindt A.I. ons impliciet aan het denken van gisteren. 

Het voorbeeld van Amazon laat ook meteen zien waarom er de laatste tijd zoveel over responsible A.I. (verantwoordelijke A.I.) gesproken wordt. Blijkbaar is een gebrek aan verantwoordelijkheid een probleem bij de inzet van A.I. dat nog opgelost moet worden. Het is ook niet zo vreemd om dit te bedenken. Als mensen besluiten nemen kunnen ze ter verantwoording geroepen worden, maar bij een algoritme kan dat niet. Wie is er verantwoordelijk als een zelfrijdende auto een ongeluk veroorzaakt? De bestuurder deed niets, de fabrikant kon niet weten dat deze situatie zich voor zou doen. Het is een algemeen probleem bij de inzet van A.I. Naarmate beslissingen meer op basis van A.I. genomen worden wordt het moeilijker verantwoording af te leggen over die beslissingen.

Kortom: hoe meer we het beslissen aan technologie overlaten hoe meer we het inruilen voor hoe het nu eenmaal gaat en wat nu eenmaal het beste is. Vaak is dat een goed idee: we winnen er tijd mee die we beter kunnen gebruiken en de kwaliteit van sommige beslissingen die met A.I. genomen zijn, is aantoonbaar hoger dan de menselijke beslissingen die er door vervangen worden. Maar die winst kent ook een prijs die we niet altijd in het oog hebben. 

Eigenlijk kun je zeggen dat het vergemakkelijken van beslissingen het vertrouwen erin ondergraaft. Het automatiseren van besluitvorming holt de verantwoordelijkheid van ons handelen uit. Hoe meer we ons doen en laten verweven in ingewikkelde systemen, hoe lastiger het wordt om de vinger op de zere plek te leggen als het eens mis gaat en hoe moeilijker het wordt om iets te veranderen. Je hoeft alleen maar naar het systeemfalen in de toeslagenaffaire te kijken om te zien hoe desastreus dat kan zijn. 

Dus nee, computers moeten niet overal over meebeslissen. We zullen soms een trager, duurder of slechter besluit moeten accepteren, simpelweg om iemand te hebben om mee na te kunnen gaan hoe het ooit genomen is.

Meer lezen?
Ik schreef al eens kritisch over A.I. in de rechtszaal in A Piori en in de criminaliteitsbestrijding in Glazen Bol. De analyse in dit blogje volgt een logica die gangbaar is in de media-ecologie. Dat dit is niet zonder haken en ogen, beschreef ik uitgebreid in media.